Οι δοκιμασίες είναι Ε Υ Λ Ο Γ Ι Α. Γι' αυτό και τολμά να πει ο Προφήτης Δαυίδ, «Δοκίμασόν με, Κύριε, και πείρασόν με» (Ψαλμοί 25/κε' 2)! Ο Θεός ασφαλώς δεν τις προκαλεί, αλλά η αμαρτία και η ατέλεια που κυριαρχεί στον κόσμο. Επιτρέπει να τις γευόμαστε όμως ο Κύριος, μέχρι ενός σημείου, για να σωθούμε. Γιατί σωτηρία χωρίς σταυρό δεν υπάρχει! Να μην ξεχνάμε ποτέ ότι «δια πολλών θλίψεων δει ημάς εισελθείν εις την Βασιλείαν του Θεού» (Πράξεις 14/ιδ' 22). Δεν δοκιμαζόμαστε για να διδάξουμε τον Θεό το πόσο πιστοί είμαστε, αλλά για να γίνουμε ενεργά άγιοι άνθρωποι. Είναι απίστευτα πολύτιμοι οι καρποί των θλίψεων, εφόσον με αυτές διορθωνόμαστε και αγιάζουμε, αποκτώντας όλες τις αρετές... Ο άγιος Ισαάκ ο Σύρος εξηγεί, «Οι αγωνιστές δοκιμάζονται, για να αυξήσουν τον πνευματικό τους πλούτο. Οι χλιαροί, για να αναγκαστούν να προφυλάξουν τον εαυτό τους από εκείνα που τους βλάπτουν. Οι κοιμισμένοι, για να ξυπνήσουν. Οι απομακρυσμένοι, για να ξαναπλησιάσουν τον Θεό. Και οι φίλοι του Θεού, για να μπορέσουν να μπουν με παρρησία στον Παράδεισο, αφού θα έχουν τόσα υπομείνει για τον Θεό» (Λόγος μη'). Όχι μόνο ξοφλάμε τις αμαρτίες μας έτσι, αλλά αποταμιεύουμε μισθό κιόλας στον Ουρανό! Αρκεί να τις υπομένουμε με πίστη, υπομονή και ταπείνωση, δοξολογώντας συνέχεια τον Κύριο. Δυστυχώς κάποιοι λένε απερίσκεπτα πως οι δοκιμασίες μας κάνουν δήθεν χειρότερους. Αλλά για τις πτώσεις μας φταίμε εμείς οι ίδιοι, διότι δεν αντιμετωπίζουμε σωστά τις ευκαιρίες που μας δόθηκαν για να ωφεληθούμε! Η προθυμία, όπως τονίζει ο άγιος Θεόδωρος ο Στουδίτης, συχνά κάνει και τα δύσκολα εύκολα, ενώ αντίθετα η ολιγοψυχία κάνει τα εύκολα δύσκολα. Όπως ξέρουμε, «η μικροψυχία μήτηρ εστί κολάσεως» (Αγιος Ισαάκ ο Σύρος, Λόγος με'). Ωφελούμαστε πνευματικά ακόμη και όταν επισκέπτονται τους άλλους, διότι αποκτάμε την αγάπη, συμπονούμε όλο τον κόσμο και αγωνιζόμαστε να φέρουμε σε αυτόν τη Βασιλεία των Ουρανών. Όπου δεν υπάρχουν δοκιμασίες, δεν μπορεί να εκδηλωθεί η αγάπη! «Έπαρον τους πειρασμούς, και ουδείς ο σωζόμενος», όπως είπε κάποτε ένας άγιος ασκητής.
Code: Select all
«Γιατί να θλιβώμαστε», ρωτά ο άγιος Ιωάννης της Κρονστάνδης, «για κάτι που μας φέρνει ψυχική ωφέλεια έστω και με μέσα ανεπιθύμητα για τον σαρκικό άνθρωπο; Οι αρρώστειες, οι πυρκαϊές, οι επιδρομές, η πτώχεια, οι ατυχίες, ο πόλεμος, η πείνα είναι ευεργετήματα της ψυχής, για εκείνον που τα υπομένει σωστά. Ο κόσμος βρίσκεται σε κατάστασι αμαρτωλού ύπνου. Τον ξυπνά ο Θεός με τους πολέμους, τις επιδημίες, τις πυρκαϊές και τις τρικυμίες. Οι αρρώστειες στα χέρια της Θείας Πρόνοιας είναι πικρά φάρμακα, που θεραπεύουν τα ψυχικά πάθη, τις κακές συνήθειες και τις αδυναμίες. Είναι δύσκολο να πιστεύσουμε πως ο Θεός θέλει να υποφέρουμε, αφού η καρδιά μας και με την πίστι και με την πείρα γνωρίζει ότι ο Θεός είναι η μακαριότης μας. Πλην όμως ο άνθρωπος σαν τον Αβραάμ θα πρέπει να' ναι πρόθυμος να προσφέρει στον Θεό θυσία τον δικό του Ισαάκ για να δείξει στον Θεό την πίστι και την υπακοή του, για να γίνει άξιος των θείων δώρων που χαρίζει ο Θεός στους φίλους Του.»
Καταραμένοι είναι όσοι δεν αντιμετωπίζουν δοκιμασίες. Ας θυμηθούμε τον πλούσιο που είχε επισκεφθεί ο ʼγιος Αμβρόσιος. Αυτός συσσώρευε συνεχώς πλούτη και δεν δοκίμασε ποτέ θλίψη στη ζωή του. Ο άγιος, ακούγοντάς τον να διηγείται την υπερβολική ευημερία του, δάκρυσε και είπε λυπημένος στη συνοδεία του ότι πρέπει να φύγουν από εκείνο το καταραμένο σπίτι. Δεν πρόλαβαν να απομακρυνθούν και άνοιξε η γη και κατάπιε ολόκληρο το αρχοντικό με όσους βρίσκονταν εκεί μέσα, γιατί η καλοπέραση αυτή του πλουσίου ήταν στην πραγματικότητα εγκατάλειψη απ' το Θεό! Αυτοί που ακολουθούσαν τον άγιο απόρεσαν με το θαυμαστό γεγονός που συνέβη, όμως ο άγιος Αμβρόσιος τους απάντησε: «Ο Θεός μας δίνει λύπη και πόνο και πειρασμούς, για να μας παιδαγωγήσει ως παιδιά Του αγαπημένα, για τα μικρά αμαρτήματα, και να μας δοξάσει ύστερα στην αιωνιότητα. Αλλά όταν κάποιος εδώ στη γη, έχει όλα τα αγαθά, χωρίς λύπη, αρρώστια ή πόνο, τότε αυτό είναι σημάδι πως ο δίκαιος Κριτής τον έχει καταδικάσει για πάντα. Του δίνει όμως όλα αυτά για μερικές αγαθοεργίες που έχει κάνει... Όταν μας έρχονται πειρασμοί, βάσανα, πόνοι και κλαίμε απαρηγόρητα, τότε πρέπει όχι μονάχα να τα υπομένουμε με καρτερία, αλλά και να ευγνωμονούμε τον Θεό, όπως άλλωστε κάνουμε για τον σωματικό μας γιατρό. Τον ευχαριστούμε τον γιατρό και όταν ακόμη μας ταλαιπωρεί το σώμα». Ας δούμε πόσο εκτιμούσε ο Παύλος τις ασθένειες και τις δυσκολίες που υπέμενε, και ας τον μιμηθούμε πιστά. Γράφει, «η γαρ δύναμίς μου εν ασθενεία τελειούται· ήδιστα ουν μάλλον καυχήσομαι εν ταις ασθενείαις μου, ίνα επισκηνώση επ' εμέ η δύναμις του Χριστού. Διο ευδοκώ εν ασθενείαις, εν ύβρεσιν, εν ανάγκαις, εν διωγμοίς, εν στενοχωρίαις, υπέρ Χριστού· όταν γαρ ασθενώ, τότε δυνατός ειμι» (Β' Προς Κορινθίους 12/ιβ' 9-10).
Ο ίδιος ο Χριστός δεν είπε άραγε, «Μακάριοι οι πτωχοί, ότι υμετέρα εστίν η βασιλεία του Θεού. Μακάριοι οι πεινώντες νυν, ότι χορτασθήσεσθε. Μακάριοι οι κλαίοντες νυν, ότι γελάσετε... Πλην ουαί υμίν τοις πλουσίοις, ότι απέχετε την παράκλησιν υμών. Ουαί υμίν οι εμπεπλησμένοι, ότι πεινάσετε. Ουαί υμίν οι γελώντες νυν, ότι πενθήσετε και κλαύσετε» (Κατά Λουκάν 6/στ' 20-25); Φοβεροί οι λόγοι αυτοί, αλλά έτσι είναι. Όταν ο Θεός επιτρέπει να δοκιμαστούμε, σημαίνει ότι μας φροντίζει και μας καλεί κοντά Του. Ας θυμηθούμε και τον Ιώβ. Γιατί άραγε είχε ο σατανάς την άδεια απ το Θεό να βασανίσει τον δίκαιον αυτόν Ιώβ, που ξεπερνούσε όλους τους συγχρόνους του σε αγιότητα; Απλούστατα, επειδή ο Θεός ήθελε την πρόοδο του δούλου Του! «Μη άλλως σοι οίει με κεχρηματικέναι, ή ίνα αναφανής δίκαιος» (Ιώβ 40/μ' 8). Οι δίκαιοι ταλαιπωρούνται λίγο σ' αυτή τη ζωή, αλλά κληρονομούν την αιώνια μακαριότητα του Παραδείσου σε όλο της το μεγαλείο! Όσο για τα παιδιά που δοκιμάζονται, ας δούμε τί λέει ο Γέροντας Παϊσιος: «Τα παιδάκια έχουν καθαρό μισθό από την ταλαιπωρία, γιατί δεν έχουν αμαρτίες. Πόσα μικρούτσικα παιδιά θα δούμε στην άλλη ζωή να είναι με το μαρτυρικό, το αγγελικό τάγμα εκείνων των νηπίων που έσφαξε ο Ηρώδης!» Σε αυτές τις περιπτώσεις δοκιμάζονται προς συμφέρον τους τα παιδιά, και έρχεται η μέρα που μπαίνουν γεμάτοι δόξα στον Παράδεισο, όπου εκτιμούν πραγματικά την ευλογία που τους δόθηκε. Παράλληλα όμως, δοκιμάζονται και οι οικογένειές τους, δηλαδή δίνεται και σε αυτούς η ευκαιρία του αγιασμού...
Σκεφτείτε τον πιο φοβερό πόνο που ένιωσε κανείς, τον πόνο που δοκίμασε οικειοθελώς ο γλυκύτατος μας Ιησούς Χριστός. Για εμάς ενσαρκώθηκε ως φτωχός και περιφρονημένος, υπόδουλος κάτω απ το ρωμαϊκό ζυγό. Τα τιποτένια Του δημιουργήματα Τον γύμνωσαν δημόσια, Του ξέσκιζαν με το φραγγέλιο την μαλακή και άσπιλη σάρκα, Τον έβριζαν με τα αισχρότερα λόγια, Τον έφτυναν στο γλυκό και γεμάτο κατανόηση πρόσωπο, Τον χτυπούσαν αλύπητα, Του φόρεσαν με τη βία μια περικεφαλαία από αγκάθια γελώντας άγρια, Τον ανάγκασαν να κουβαλήσει το βαρύ Του Σταυρό μέχρι το Γολγοθά, και Τον σταυρώσανε με κάρφωμα στους αστραγάλους και στους καρπούς... Kαι στην ίδια τη Σινδόνη του Τορίνο φαίνονται πάνω από 220 ξεσκίσματα απ' το φραγγέλιο στο πανάγιο σώμα του Κυρίου! Ας φανταστούμε και πόσες είναι οι πληγές που δεν αποτυπώθηκαν εφόσον ξεράθηκε το αίμα... Εκτός απ' όλα αυτά που υπέμενε ο Κύριος αγόγγυστα, όλες οι προεγνωσμένες αμαρτίες της ανθρωπότητας Τον βασάνισαν σωματικά και ψυχικά, και Τον βασανίζουν ακόμη. Παραδόθηκε τελείως στην αγριότητα του σατανά και έγινε θύμα όλων ανεξαιρέτως των αμαρτιών και των φρικτών εγκλημάτων που διαπράττονται από την ανθρωπότητα, διότι δέχτηκε να σηκώσει πάνω Του την αμαρτία του κόσμου. Μέσω του Ψαλμωδού, περιγράφει ο Ίδιος τον πόνο που ένιωσε με τα εξής λόγια: «Οτι θλίψις εγγύς, ότι ουκ έστιν ο βοηθών μοι. Περιεκύκλωσαν με μόσχοι πολλοί, ταύροι πίονες περιέσχον με. ΄Ηνοιξαν επ' εμέ το στόμα αυτών, ως λέων αρπάζων και ωρυόμενος. Ωσεί ύδωρ εξεχύθην, και διεσκορπίσθη πάντα τα οστά μου· εγενήθη η καρδία μου ωσεί κηρός τηκόμενος εν μέσω της κοιλίας μου. Εξηράνθη ως όστρακον η ισχύς μου και η γλώσσα μου κεκόλληται τω λάρυγγι μου και εις χούν θανάτου κατήγαγες με. ΄Οτι εκύκλωσαν με κύνες πολλοί, συναγωγή πονηρευομένων περιέσχον με. ΄Ωρυξαν χείρας μου και πόδας μου· εξηρίθμησαν πάντα τα οστά μου· αυτοί δε κατενόησαν και επείδον με» (Ψαλμοί 21/κα' 11-17). Παρ' όλο που υπέφερε όσο κανείς άλλος σε ολόκληρο τον κόσμο, ούτε στιγμή δεν οργίστηκε, δεν αντιστάθηκε, δεν ζήτησε το δίκιο Του! Ας φανταστούμε λοιπόν αυτά τα άγρια θηρία να περικυκλώνουν ένα άκακο αρνάκι, να το βασανίζουν, να το κοροϊδεύουν, και εκείνο να δέχεται όλη αυτή τη συμπεριφορά χωρίς να πει ούτε μια κακή κουβέντα. Συμμέτοχοι αυτού του μαρτυρίου ήταν ασφαλώς και ο Θεός Πατέρας και τον Αγιο Πνεύμα, ως ομοούσιοι του Υιού. Εκείνος ήταν αναμάρτητος και τα υπέμενε αγόγγυστα για όλους μας, για τον κάθε άνθρωπο χωριστά. Όλοι εμείς οι αμαρτωλοί υποφέρουμε λιγάκι μαζί Του, για δικό μας όφελος, αλλά γκρινιάζουμε ή, ακόμα χειρότερα και ανόητα, Τον κατηγορούμε για «αδιαφορία»! Γιατί ξεχνάμε τον πόνο του Χριστού και σκεφτόμαστε μόνο τους εαυτούς μας; Οι δοκιμασίες κάνουν σε εμάς τους ίδιους καλό!
Ας δούμε πώς περιγράφει τη μαστίγωση μόνο του Κυρίου ο Aγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης στο βιβλίο "Πνευματικά Γυμνάσματα": «Το σώμα του Κυρίου ήταν πάρα πολύ τρυφερό και ευαίσθητο, τόσον, όπου δια την τρυφερότητα αυτή ωνομάσθηκε σκώληξ ο Κύριος, κατά την γνώμη μερικών διδασκάλων, "εγώ δε σκώληξ ειμι και ουκ άνθρωπος" (Ψαλμός 21/κα' 6). Και επί πλέον ήταν και πολύ αδυνατισμένο από τον αιματωμένο ιδρώτα όπου έχυσε στην αγρυπνία κατά την προηγούμενη νύκτα και από τη θλιβερά αγωνία που υπέφερε στον κήπο. Οι στρατιώτες που εμαστίγωναν τον Κύριον όχι μόνο ήσαν σκληροί και απάνθρωποι φυσικά, αλλά ήσαν παρακινημένοι εξωτερικώς από τους Ιουδαίους και εσωτερικώς από τον διάβολο ώστε είχαν διπλήν και τριπλήν την σκληρότητα, έμοιαζαν όχι με ανθρώπους, αλλά με σκύλους και ταύρους και θηρία, όπως προείπε γι' αυτούς ο Δαβίδ "εκύκλωσάν με κύνες πολλοί, ταύροι πίονες περιέσχον με" (Ψαλμός 21/κα' 12-16). Αυτοί λοιπόν οι στρατιώτες ήταν 60 και άλλαζαν κάθε ώρα δύο-δύο όταν εκουράζοντο, μμαστιγώνοντες και δέρνοντες τον Κύριο. Τα όργανα της μαστιγώσεως του Κυρίου ήταν νεύρα σκληρότατα, ραβδιά ακανθωτά με κόμπους και σχοινιά που είχαν επάνω τους μικρούς σιδερένιους αστέρες και αγκίστρια που ξέσκιζαν τις σάρκες έως τα κόκκαλα. Ο αριθμός των πληγών του Κυρίου ήταν σχεδόν αναρίθμητος και τρόπον τινα ανάλογος με το πλήθος των αμαρτιών μας· καθώς περί αυτών προείπεν ο Δαβίδ "συνήχθησαν επ' εμέ μάστιγες και ουκ έγνων" (Ψαλμός 34/λδ' 18). Τώρα αδελφέ, πως είναι δυνατόν να μη συγκινηθή η δικιά σου καρδιά όταν φαντασθής ένα θέαμα τόσο θλιβερό.
»Σχημάτισε με το νου σου, αγαπητέ, πως είσαι και συ παρών, και βλέπεις τον Ιησού σαν ένα αρνί άκακο όπου το έχουν περικυκλωμένο στο μέσο τους οι αιμοβόροι εκείνοι λύκοι και πως τον έχουν δεμένο σφιχτά σε μια κολόνα και τον μαστιγώνουν άσπλαχνα και πως ακούγονται οι μαστιγώσεις από κάθε μέρος. Και πρώτα πρώτα πληγώνουν εκείνο το πανάγιον σώμα, έπειτα το τραυματίζουν και τελευταία το καταξεσχίζουν έτσι, όπου κτυπώντες οι θηριώδεις εκείνοι πάλιν επάνω στις προηγούμενες πληγές και ανοίγοντες τα τραύματα, και κατακόπτοντες σε κάθε πηγή μέρος από την παρθενική εκείνη και ευγενεστάτη σάρκα του Κυρίου, έκαμαν να μείνουν σχεδόν ξεσκαπασμένες και γυμνές οι πλευρές και τα κόκκαλά Του, έτσι ώστε μπορούσαν απ' έξω να μετρηθούν, "εξηρίμθησαν πάντα τα οστά μου" (Ψαλμοί 21/κα' 17). Το δε αίμα τρέχοντας σαν ποτάμι απ' όλες τις φλέβες έγινε σαν λίμνη κάτω στην κολόνα όπου Τον είχαν δεμένο. Ω φοβερά βάσανα που υπέφερε ο τρυφερώτατος Ιησούς μου! Δια τούτο δίκαιο είχε να φωνάζει δια του Δαβίδ, "εγενόμην μεμαστιγωμένος όλην την ημέραν" (Ψαλμοί 72/οβ' 14). Λοιπόν πρέπει να ντρέπεσαι αγαπητέ, όταν σκεφθείς πόσο μερίδιο έχεις και εσύ σ' αυτή την σκληρά μαστίγωσι του Ιησού και γνώρισε ανάμεσα στις πληγές Του και εκείνες όπου επρόσθεσαν και οι δικές σου αμαρτίες, οι οποίες ήσαν ξεχωριστά προγνωρισμένες από Αυτόν και καταράσου χίλιες φορές αυτές τις αμαρτίες σου όπου επροξένησαν τέτοια βάσανα στον Σωτήρα σου. Και όσες φορές σε μαστιγώνει ο Θεός και σε παιδεύει για τις αμαρτίες αυτές, να υπομένεις αγογγύστως και να ευχαριστείς αυτόν διότι, αν ο Κύριος υπέμεινε τέτοια φρικτή μαστίγωσι, όχι για τις ιδικές Του αμαρτίες, αλλά για τις ιδικές σου· πώς εσύ δεν χρεωστάς να να υπομένεις τις μαστιγώσεις δια τις δικές σου αμαρτίες; Γνώριζε δε, ότι με τις μαστιγώσεις αυτές θα εύρεις έλεος από τον Θεό, όπως είπε ο Τωβίτ, "Aυτός μαστιγοί και ελεοί" (Τωβίτ 13/ιγ' 2) και πάλι "εμαστίγωσας και ηλέησάς με" (Τωβίτ 11/ια' 13). Με τις μαστιγώσεις αυτές γνωρίζεσαι, πως είσαι στην τάξι των υιών του Θεού, "μαστιγοί πάντα υιόν ον παραδέχεται" (Παροιμιών 3/γ' 12)».
Η θλίψη που υπάρχει στον κόσμο είναι η συνεχιζόμενη αγωνία του Χριστού, που υποφέρει ακόμα στο πρόσωπο των μελών Του. Ο Θεός συμπάσχει με την ανθρωπότητα, και συγχρόνως τη βοηθά να αντέξει στις δοκιμασίες... Η ανταμοιβή που ετοιμάζει όμως για τους δοκιμαζόμενους Τον κάνει ν' αντέχει στον πόνο που νιώθει για τα πλάσματά Του... Χαρίζει απλόχερα τη θεία Του παρηγοριά, ανακούφιση σε αυτή τη ζωή και ανυπόφορη μακαριότητα στην επόμενη! Μα εκτός αυτού, μας δίνει θάρρος με το ύψιστο παράδειγμά Του, αλλά και με τη διδασκαλία Του. «Εν τω κόσμω θλίψιν έξετε, αλλά θαρσείτε· εγώ νενίκηκα τον κόσμον» (Κατά Ιωάννην 15/ιε' 33). Χρειάζεται να αφηνόμαστε στο θέλημα του Θεού, γιατί μόνο τότε πιστεύουμε πραγματικά σε Εκείνον. Πάντοτε ενεργεί με γνώμονα την αγάπη Του, και ενδιαφέρεται για το δικό μας συμφέρον. Ποτέ δεν πρέπει να απογοητευόμαστε όταν δεν γίνεται ακριβώς ό,τι ζητάμε όταν το ζητάμε, γιατί ο Θεός ξέρει καλύτερα από εμάς τί έχουμε ανάγκη. Μήπως είμαστε σοφότεροι από τον Κύριο λοιπόν; Μακριά από τέτοια σκέψη! Ο Γέροντας Παϊσιος λέει: «Όταν ζητάμε τη λύση των προβλημάτων μας, ο Θεός ακούει αλλά κάνει πως δεν ακούει, γιατί δεν μας συμφέρει να λύνονται όλα τα προβλήματά μας, αφού χάνουμε περιουσία που υπάρχει στον ουρανό και μεγαλώνει χωρίς την λύση τους». Και προσθέτει, «Πολλές φορές προσευχόμαστε για κάποιον άρρωστο. Προσεύχονται και πολλοί άλλοι. Τελικά αυτός πεθαίνει και αναρωτιούνται μερικοί γιατί ο Θεός δεν άκουσε τις προσευχές τους. Δεν ξέρουν ότι ο Θεός άκουσε τις προσευχές τους, αλλά Εκείνος κάτι ήξερε παραπάνω από εμάς. Δεν ξέρουμε αν τον άφηνε στη ζωή, τί θα γινόταν. Να δοξολογούμε το Θεό για όλα». Όλα είναι μέσα στο σχέδιο του Θεού, όπως λέει η Γερόντισσα Γαβριηλία! Kαι οι θλίψεις, και τα βάσανα, και ο διάβολος και η αμαρτία...
Εννοείται πως η προσευχή πάντα καρποφορεί, έστω και αν δεν το καταλαβαίνουμε αμέσως. Όταν προσευχόμαστε, ακόμα και ένας φοβερός πόλεμος γίνεται λιγότερο καταστροφικός ή τερματίζεται συντομότερα, αν και η αποστασία απ' το θέλημα του Θεού έχει παγκόσμιες επιπτώσεις! Να θυμόμαστε όμως ότι η προσευχή προϋποθέτει απόλυτη εμπιστοσύνη στο Θεό και, φυσικά, ταπείνωση. «Ιδού το συμπέρασμα. Αν δείξουμε στον Θεό υποταγή· αν αντιμετωπίζουμε τις δοκιμασίες μας με υπομονή και καρτερία· αν Τον παρακαλούμε με ταπείνωση και αδιάλειπτη την επιθυμία να μας δώση πρώτα την βασιλεία Του, τότε θα αξιωθούμε να τα λάβουμε όλα, όσα Του ζητούμε· εν Χριστώ Ιησού τω Κυρίω ημών. Αμήν» (ʼγιος Ισαάκ ο Σύρος, Λόγος μη'). Για περισσότερα δείτε:
«Γέροντος Παϊσίου Αγιορείτου Λόγοι Δ'», Ιερόν Ησυχαστήριον "Ευαγγελιστής Ιωάννης ο Θεολόγος", Σουρωτή Θεσσαλονίκης, 2002.
«ΘΑΡΣΕΙΤΕ: Περί Θλίψεων», εκδ. "Ορθόδοξος Τύπος", Αθήνα.
Αγίου Ιγνατίου Μπριαντσιανίνωφ, «Θαύματα και Σημεία», μεταφρ. Μητροπολίτη Νικοπόλεως Μελετίου, εκδ. Ιεράς Μητροπόλεως Νικοπόλεως, Πρέβεζα 2000.
π. Διονυσίου Τάτση, «Ο Γέροντας Παϊσιος»
Ρ.Π.